Maak kennis met je innerlijke criticus

Een van de belangrijkste dingen die je wilt weten over de innerlijke criticus is dat we er allemaal een hebben. Het is die stem in je hoofd die altijd alles mee krijgt en jou vertelt wat je fout doet, wanneer je het niet goed genoeg doet, of hoe je het eigenlijk had moeten doen. Het is de stem die je schuldgevoel geeft, een gevoel van schaamte en die je kleiner maakt dan wie je werkelijk bent.

Het is waarschijnlijk ook jouw allergrootste obstakel die je tegenkomt wanneer je je afvraagt wat jij nu eigenlijk echt zelf wilt, waar je naar verlangt, of wanneer je simpelweg iets onderneemt dat jouw helpt te groeien of jezelf te ontwikkelen. Je stem kan zowel mannelijk als vrouwelijk van aard zijn, in deze blog ga ik als voorbeeld uit van een mannelijke aard.

Wanneer we luisteren naar deze stem (en het is moeilijk deze stem te negeren, want hij spreekt zo luid en met zo’n autoriteit dat alles wat hij zegt aanvoelt als een onomstotelijke waarheid), worden we onzeker, beginnen we te twijfelen aan onszelf en onze capaciteiten. We voelen meteen dat we niet goed genoeg zijn en wat we willen gewoonweg onmogelijk is.

Deze stem is je innerlijke criticus, een waakzaam oog en niets ontgaat hem. Hij vergaart veel informatie over je gewoonten, je gedragingen, je vrienden en vijanden. Hij kent als geen ander je zwakheden, je voorkeuren, je sterke punten. Dat maakt hem erg machtig.

De waarnemingen van de criticus hebben altijd een prijs. De criticus wacht niet opdat jij hem om raad vraagt. Hij dringt zijn waarnemingen van binnen uit aan jou op, of je er nou op zit te wachten of niet. Naarmate jij ouder wordt, wordt hij steeds slimmer en gaat een taal te gebruiken die overtuigend blijft zodat jij die niet zult negeren.

Ouder worden betekent lering trekken uit ervaringen in het verleden, maar de criticus helpt je niet te groeien door te vallen en opstaan. Hij wil het vallen juist vermijden. De criticus wil, hoe problematisch dan ook, jou beschermen. Hij denkt door jou aan te vallen, dat jij stopt risico’s te nemen en dat je op die manier zult overleven. De criticus houdt zich niet bezig met jouw gevoel van geluk of tevredenheid, hij houdt zich bezig met jouw overleving.

Gezonde kritiek hebben we allemaal nodig. Lang zijn het ouders, opvoeders of andere verantwoordelijke volwassenen geweest die deze rol op zich namen. Naarmate je opgroeide werd je verantwoordelijk voor jezelf en heb je de rollen van anderen om je heen geïnternaliseerd. In veel gezinnen, maar ook in onze maatschappij en cultuur worden we helaas weinig uitgenodigd om naast het opnemen van autoriteit om ons heen, ook begeleid te worden in het ontdekken van onze eigen aangeboren vermogens. Je werkelijke aard heeft namelijk in aanleg het vermogen om in alle behoeften van bovenstaande rollen te voldoen. Dit is het diepe weten in ons zelf.

Wanneer je als kind opgroeide in een gezin waarin je vooral uitgenodigd werd je te richten op je ouders of anderen, leer je je eigen ware aard en gewaar zijn te onderdrukken. Hierdoor heb je niet kunnen oefenen te vertrouwen op je eigen kompas. Wanneer je eigen kompas je nog niet eigen is en de buitenwereld voelt onbereikbaar kan dat een ondragelijk gevoel van leegte geven. Vaak komt dit lege gevoel met een gevoel van schaamte: “Het zal wel aan mijzelf liggen”, “Ik deug niet”, en komt er een innerlijke drang het goed te willen doen voor een ander in de hoop gezien en begrepen te worden.

Dat is het moment dat je innerlijke criticus het overneemt. Hij wil jouw behoeden het gevoel van leegte te ervaren. Hij geeft je constant richting wat je moet doen, hoe je het moet doen en omdat het eigenlijk nooit goed is ben je daar nooit klaar mee. Ondanks dat je nu volwassen bent wantrouwt jouw criticus nog steeds je bestaan en de buitenwereld alsof je nog steeds dat jonge meisje of jongetje bent van toen.  De criticus leeft in het verleden en is ervan overtuigd dat iedere innerlijke ervaring alleen maar schade aan kan brengen en wil jou daar nog steeds in het hier en nu voor behoeden.

Dit wantrouwen komt openlijk tot uitdrukking wanneer jij je bezig wilt houden met situaties waarin je iets nieuws wilt uit proberen, ergens in wilt slagen wat je nog nooit eerder hebt gedaan, je wilt ontspannen,  je mond opendoet om jezelf te verdedigen, een waarheid over jezelf gaat beseffen, een nieuwe verantwoordelijkheid op je neemt, je emoties toe laat enz. In al van dit soort situaties geeft deze verruiming je een nieuw innerlijk gevoel, een veranderend gevoel van wie je nu bent of wie je meende te zijn. Verruiming maakt je als het ware een beetje groter.

Wat doet de criticus op zulke momenten? Wel je raadt het al, deze ervaringen van jezelf beter voelen worden meteen de kop in gedrukt. De criticus creëert gedachten van verkramping; een afknapper, een angst die je bekruipt, beschaamdheid over het gevoel groter te zijn, de neiging je terug te trekken uit de ervaring van verruiming. De criticus ondermijnt dit nieuwe gevoel en in plaats van dat het ademruimte biedt, wil het jou het gevoel laten geven dat deze verruiming een vergissing was. “Het deed je wel goed dat complimentje van je manager, maar jij weet ook wel hoe er achter je rug om over je wordt gekletst”, "Denk maar niet dat je er nu bent nu dit even goed ging”.

De criticus maakt dapper gebruik van jouw gevoeligheid voor schaamte. Hij begint zijn zin vaak met iets uit de werkelijkheid en plakt daar vervolgens iets aan vast zodat je jezelf schaamt. “Je hebt de baan waar je voor solliciteerde niet gekregen, want je gaf ook wel erg onduidelijke antwoorden”. Een ander favoriet instrument voor je criticus is een valse vergelijking met anderen creëren. “Anderen kunnen dat soort gesprekken veel beter”, “Niemand hoeft zolang te twijfelen bij het maken van een keuze als jij.” “Je weet toch dat anderen beter uit de verf komen in zo’n gesprek”.

Het probleem is niet dat we een innerlijke criticus hebben, het probleem is dat we deze criticus  geloven. In de volgende blog zal ik uitleggen hoe we een begin kunnen maken grip te krijgen op de aanvallen van de criticus. Voor nu is het zinvol je gewaar te worden van je eigen criticus. Hoe klinkt hij of zij, wanneer laat hij van zich horen en wanneer helemaal niet. Door de innerlijke criticus te herkennen kun je een begin maken zijn patronen te zien. Gebruik je nieuwsgierigheid en geef jezelf tijd om je criticus beter te leren kennen.