Een kijk op veranderen

Veel mensen komen in mijn praktijk met een wens dat ze willen veranderen. Iets in hun huidige gedrag bevalt hun niet meer. Karaktereigenschappen waar ze uit gegroeid lijken te zijn, of oude patronen die niet meer hetzelfde effect hebben als dat ze vroeger hadden.

Veranderen is een geheimzinnig proces en niet altijd even duidelijk waar te nemen. Ik zie in mijn praktijk heel veel mensen veranderen. Soms heel duidelijk en snel, meestal geleidelijk en heel subtiel. Dat het gebeurt is een ding wat zeker is en dat zal ook iedere wetenschapper bevestigen. Het enige constante is verandering zeggen zij.  Desondanks kan de ervaring zijn dat er geen verandering plaats vindt, alsof je stil staat of zelfs tegen de stroom in gaat. Het kan dan helpen om je proces eens onder een vergrootglas te leggen bij een therapeut. Er kan een blokkade zijn, het kan ook zijn dan de verandering heel subtiel plaats vindt en dat je met gereedschap hier wat bewuster van kunt worden wat vaak al een beter gevoel geeft. 

Verandering is naar mijn mening in de eerste plaats een innerlijk proces en het bevindt zich op de haarscherpe grens tussen nieuwsgierigheid en angst. Tussen ergens tegen zijn of ergens naar toe gaan. Het is een complex proces. Het hangt af van iets innerlijk kunnen absorberen. Er moet als het ware van binnen iets gebeuren dat de verandering ook aankan. 

Een voorbeeld. Ouders kunnen het gevoel krijgen steeds maar hetzelfde te moeten uitleggen aan hun kind. Alsof iets niet blijft hangen en het kind niet verandert in het gedrag. Je wilt misschien dat je kind vanuit zichzelf begrijpt dat jij geen oog dicht doet als het na een avondje stappen niet op de afgesproken tijd thuis komt.  Je kind luistert misschien wel omdat het vreest voor de consequentie maar je wilt misschien niet altijd moeten dreigen met die regel en zou zo graag dat het kind vanuit zichzelf rekenschap houdt met jou. Je hebt herhaaldelijk uitgelegd hoe het voor jou is maar het leidt tot geen verandering. Zolang het kind vanbinnen nog niet uitgerust is met inlevingsvermogen zal het ook niet vandaar uit handelen. Er moet dus vanbinnen uit eerst iets ontwikkeld zijn.

Een ander voorbeeld. Als een kind te maken heeft gehad met verwaarlozing zal het kind in een nieuwe liefdevolle omgeving meestal niet meteen positief veranderen. Dit komt omdat het kind van binnen uit nog niet is uitgerust om deze liefdevolle ontmoeting binnen te laten. Zo’n nieuwe situatie is vaak in het begin niet meteen een succes omdat iemand innerlijk niet nog niet gegroeid is, en hij of zij de innerlijke uitrusting er nog niet voor heeft. Er moet van binnen iets zijn dat het nieuwe kan absorberen en dus simpelweg slechte elementen vervangen door positieve leidt dus niet automatisch tot verandering. 

Verandering begint met een dieper verlangen van binnen uit. Men begint zichzelf wezenlijke eerlijke vragen beginnen te stellen. Vragen als: Hoe kom ik erachter wat me in de weg zit, wat ik verkeerd doe? In welk opzicht gaat het mis met de wijze waarop ik denk, me gedraag, me identificeer? En hoe moet ik me dan wel gedragen? Welke manier van denken zal me verder helpen? In gesprekken valt op hoe mensen eigenlijk wel al snel weten hoe ze zouden moeten veranderen, wat ervoor nodig is. Ze kennen de stemmetjes in hun hoofd, of krijgen het te horen uit hun omgeving. Ze stemmen er zelfs mee in en toch blijft de verandering uit. Waarom gebeurt er dan niets?

Deels heeft dat dus te maken met de innerlijke uitrusting die misschien nog niet rijp genoeg is. Een ander deel heeft te maken met identiteit. Het is gek maar dat wat je wilt veranderen, of het nu bepaald gedrag, gedachten of opvattingen zijn, het geeft je op een bepaalde manier ook zekerheid, het geeft je identiteit. Je kent jezelf vaak al zo lang op deze manier. Zelfs al lijd je eronder, je weet dat je dit bent omdat je zo handelt en denkt. Doorgaan op deze manier is makkelijker dan iets veranderen en jezelf te verliezen want zo voelt dat. Je verzetten tegen verandering geeft je ook identiteit, niet- verzet is iets overgeven in jezelf en dat voelt gevoelsmatig eerder als geen overzicht, chaos, verlies van jezelf.

Verandering komt van binnen uit, als ook in je diepste lagen iets nieuwsgierig wordt. Als diep van binnen je als het ware je repertoire van hoe je bent wilt uitbreiden.  Het is een soort innerlijke dynamiek tussen angst en nieuwsgierigheid. Wanneer angst toeneemt duwt het nieuwsgierigheid terug. Wanneer angst zich terugtrekt, beweegt nieuwsgierigheid zich voorwaarts. Dit zijn cycli van ontwikkeling. Er blijven altijd weer nieuwe elementen in het leven zich aandienen die in eerste instantie weer angst opwekken, hierdoor gaan we onszelf als van nature beschermen. Intussen rijpen we van binnen, we nemen dit niet direct waar, het is een innerlijke groei die nog niet is verwezenlijkt. Op het moment dat we aanvaarden waar we ons in eerste instantie tegen hebben verzet begint van binnen het rijpingsproces. We rijpen totdat we onbewust als vanzelf meer vertrouwen voelen om een nieuwe stap te zetten dan vasthouden aan angst.

De meeste veranderingen merken we niet op, dat komt omdat het langs die haarscherpe grens van vermogen om te veranderen gaat. De meeste veranderingen die ik zie zijn heel subtiel, mensen worden geleidelijk evenwichtiger, sterker. Ze voelen dat ze meer invloed hebben, meer inzicht hebben gekregen, gevoeliger worden, dat ze meer gezag hebben bij mensen om hun heen, dat ze beheerster door ups en downs heen gaan, en meer genieten van het leven, dat ze zekerder van zichzelf zijn.